ساختار گیاهان

از دانه تا درخت:

چگونه از دانه ای کوچک، گیاهی چندین برابر بزرگتر یا درختی با چندین متر طول ایجاد میشود؟ چه چیزی سبب میشود که گیاهان، شاخه و برگ جدید تولید کنند؟ یا چرا از ساقه جدا شده، گیاه کاملی ایجاد میشود؟

تا به اینجا دانستید که پیکر گیاه آوندی از سه سامانه بافتی ساخته میشود. اما منشأ این سامانه های بافتی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش باید به نوک ساقه و ریشه توجه کنیم.

در نوک ساقه و ریشه، یاخته های سرلادی (مریستمی) وجود دارند که دائماً تقسیم میشوند و مجموعه یاخته های مورد نیاز برای ساختن سامانه های بافتی را تولید میکنند. یاخته های سرلادی که به طور فشرده به هم قرار میگیرند. هسته درشت آنها که در مرکز یاخته قرار دارد، بیشتر حجم یاخته را به خود اختصاص میدهد. در ادامه، انواع سرلاد را بررسی میکنیم.

سرلاد نخستین ریشه:

این سرلاد نزدیک به انتهای ریشه قرار دارد و با بخش انگشتانه مانندی به نام کلاهک پوشیده میشود. کلاهک ترکیب پلی ساکاریدی ترشح میکند که سبب لزج شدن سطح آن و در نتیجه نفوذ آسان ریشه به خاک میشود. یاخته های سطح بیرونی کلاهک به طور مداوم میریزند و با یاخته های جدید، جانشین میشوند. کلاهک، سرلاد نوک ریشه را در برابر آسیب های محیطی، حفظ میکند.

سرلاد نخستین ساقه:

این سرلادها عمدتاً در جوانه ها قرار دارند. جوانه ها مجموع های از یاخته های سرلادی و برگ های بسیار جوان اند. رشد جوانه ها علاوه بر افزایش طول ساقه، به ایجاد شاخه ها و برگ های جدیدی نیز می انجامد. جوانه ها را براساس محلی که قرار دارند در دو گروه جوانه انتهایی و جوانه جانبی قرار میدهند.

سرلاد نخستین علاوه بر جوانه ها، در فاصله بین دو گره در ساقه نیز وجود دارد. گره، محلی است که برگ به ساقه یا شاخه متصل است. به فاصلة بین دو گره، میان گره میگویند. بنابراین به سرلادی که در این محل قرار دارد، سرلاد میان گرهی میگویند.

نتیجه فعالیت سرلادهای نخستین، افزایش طول و تا حدودی عرض ساقه، شاخه و ریشه است. همچنین برگ و انشعاب های جدید ساقه و ریشه از فعالیت این سرلادها تشکیل میشود ؛چون با فعالیت این سرلادها ساختار نخستین گیاه شکل میگیرد، به این سرلادها، سرلادهای نخستین میگویند.

سَرلادهایی که بعداً عمل میکنند:

تشکیل ساقه ها و ریشه های با قطر بسیار در نهان دانگان دولپه ای نمیتواند حاصل فعالیت سَرلاد نخستین در این گیاهان باشد. بنابراین باید سَرلادهای دیگری باشند تا بتوانند با تولید مداوم یاخته ها، بافت های لازم برای این افزایش قطر را فراهم کنند. به این سَرلادها که در افزایش ضخامت نقش دارند،سَرلاد پسین میگویند. دو نوع سَرلاد پسین در گیاهان دولپه ای وجود دارد.

بُنلاد (کامبیوم) آوندساز:

این سَرلاد همان طور که از نامش پیداست، منشأ بافته ای آوندی چوب و آبکش است. این سَرلاد بین آوندهای آبکش و چوب نخستین تشکیل میشود و آوندهای چوب پسین را به سمت داخل و آوندهای آبکش را به سمت بیرون تولید میکند. مقدار بافت آوند چوبی ای که این سَرلاد میسازد، به مراتب بیشتر از بافت آبکشی است. مراحل تشکیل بُنلاد آوندساز را نشان میدهد.

بُنلاد چوب پنبه ساز:

این بُنلاد که در سامانه بافت زمینه ای ساقه و ریشه تشکیل میشود، به سمت درون، یاخته های نرم آکنه ای و به سمت بیرون، یاخته هایی را میسازد که دیواره آنها به تدریج چوب پنبه ای میشود و در نتیجه، بافتی به نام چوب پنبه را تشکیل میدهند. بافت چوب پنبه بافت مردهای است آیا میدانید چرا؟

بُنلاد چوب پنبه ساز و یاختههای حاصل از آن در مجموع پیراپوست (پریدرم) را تشکیل میدهند. پیراپوست در اندام های مسّن، جانشین روپوست میشود. پیراپوست، به علت داشتن یاخته های چوب پنبه ای شده، نسبت به گازها نیز نفوذ ناپذیر است، در حالیکه بافته ای زیر آن زنده اند و برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند؛ به همین علت در پیراپوست مناطقی به نام عدسک ایجاد میشود

آنچه به عنوان پوست درخت میشناسیم، مجموعه ای از لایه های بافتی است که از آوند آبکش پسین شروع میشود و تا سطح اندام ادامه دارد. با کندن پوست درخت، بُنلاد آوندساز در برابر آسیب های محیطی قرار میگیرد.